نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 26 (زمستان 1394)

تحول کارکردی شهرها در پویایی آن ها تبلور می یابد و نشانگر متغیرهای متفاوتی است که در طول زمان های مختلف شکل گرفته اند. در عصر کنونی شاهد دخالت های ارادی چه بر فضای شهر و نقش آن و چه بر آهنگ تحولات شهری می باشیم. محله یک واحد شهری است که حدود آن ها را نه عوارض طبیعی بلکه بیشتر قابلیت ارایه خدمات شهری تعیین می نماید در حالی که در گذشته مرز محلات را ضوابط دینی و مذهبی و نظایر آن تعیین می نمودند اما امروز دگرگونی در طبقه بندی منزلت های اجتماعی و اقتصادی شهرها، ضوابط گذشته را از بین برده است و شهرها برای سهولت در امر خدمات رسانی به مناطق مختلف تقسیم می شوند. مناطقی که ساکنین آن نیازمندی های روزمره خود همچون همگنی قومی،دینی و سبک زندگی مشترک را از همان مکان تامین می کنند. همگنی اجتماعی خاص در محله های سنتی بویژه محله جلفای شهرستان اصفهان موجب گردیده که جلفا یکی از محله های منحصر به فرد در ساختار کالبدی شهر اصفهان گردد و گردشگری آن متمایز از گردشگری سایر محله های شهر اصفهان باشد.هدف این مقاله بررسی نقش محله در ارتقای گردشگری شهری است. روش این پژوهش براساس هدف کاربردی و براساس ماهیت توصیفی تحلیل است.جهت بررسی گردشگری شهری در این محله از آمار توصیفی،آمار استنباطی و مدل های EFASو IFASوSWOT استفاده شده است.

اطلاع از نسبت کاربری ها و نحوه تغییرات آن در گذر زمان یکی از مهم ترین موارد را در مدیریت و برنامه ریزی پایدار شهرها می باشد. مطالعه روند  رشد شهرها و با اطلاع از نسبت تغییرات کاربری ها در گذر زمان می توان بررسی مشکلات، امکانات، قابلیت ها و نقاط ضعف شهرها را پیش بینی نمود و برای حل مشکلات کنونی و برنامه ریزی های توسعه آینده کمک می کند. چرا که گسترش بی رویه اراضی شهری از مهم ترین مسایل و معضلات برای مدیران و برنامه ریزان شهرها محسوب می شود و در این بین، شناسایی و پیش بینی نحوه گسترش شهرها می تواند در پایش و مدیریت کاربری های مختلف شهری مفید واقع شود. در همین راستا در پژوهش حاضر از تصاویر سنجنده TM سال 1987، 2000 و 2010 با استفاده از شش تکنیک تغییر در محدوده شهر گنبد با مساحت 10514،482 هکتار آنالیز شده  و تغییرات رخ داده در این محدوده در سه دوره ی زمانی از سال 1987 تا 2000 تا 2010 بررسی گردید. تکنیک های مورد استفاده در این تحقیق شامل تفاضل تصویر، نسبت گیری تصویر، تفاضل تجزیه مولفه اصلی، آنالیز برداری تغییر و مقایسه پس از طبقه بندی، تفاضل شاخص پوشش گیاهی بوده اند. تکنیک های مورد استفاده در این تحقیق نیازمند تعیین آستانه هستند. پس از تعیین آستانه تغییر، مناطق دارای تغییرات کاهشی، افزایشی و بدون تغییر مشخص گردید. جهت ارزیابی دقت تکنیک های مورد استفاده از دقت کل و ضریب کاپا استفاده شد. بر اساس نتایج بدست آمده مشخص گردید. روش تفاضل شاخص پوشش گیاهی NDVI بیشترین ضریب کاپا را که برابر است با 99.66 درصد داشته است و بقیه تکنیک ها نیز دارای ضریب کاپا بالا نیز می باشند. همچنین بر اساس نتایج بدست آمده از روش مقایسه پس از طبقه بندی نشان می دهد که بر اراضی آبی و ساخته شده افزوده شده است و از اراضی بایر کاسته شده است.

هدف اصلی از انجام این پژوهش، ارزیابی عملکرد شهرداری فرخشهر در زمینه ایجاد فضای سبز مطلوب است. روش تحقیق از نوع «توصیفی- تحلیلی» و جامعه آماری پژوهش کلیه شهروندان شهر فرخشهر می باشند که به صورت نمونه و با استفاده از فرمول کوکران 325 نفر برای تکمیل پرسشنامه انتخاب شدند. برای تحلیل داده های پژوهش از روش های آماری T-Test، ANOVA و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که شهروندان فرخشهری از عملکرد شهرداری در زمینه فراهم نمودن فضای سبز مطلوب رضایتمندی بالایی دارند. به طوری که بیشترین میزان رضایتمندی شهروندان در زمینه ی آبیاری گیاهان بوده که در مجموع 6/62 درصد پاسخگویان رضایتمندی زیاد و خیلی زیاد را ابراز نموده اند. در سایر مولفه ها رضایتمندی نسبی است؛ متغیر مطلوبیت فضای سبز با ضریب 620/0 و امنیت فضای سبز با ضریب 199/0 به ترتیب بیشترین و کمترین میزان تاثیر پذیری از رضایتمندی از عملکرد شهرداری در زمینه فضای سبز  را داشته اند.

هنجارها و ضوابط حاکم بر شهرسازی،رفتارها و مناسبات شهروندی مبتنی بر اصول،قواعد و سیاست هایی است که در فرهنگ هر جامعه ریشه دارد.جامعه اسلامی نیز با فرهنگی منبعث و متاثر از دین و شریعت از نظام ویژه ای در ارتباط با شهرسازی و مناسبات شهری برخوردار است.بنابراین در شهر اسلامی ،فرهنگ شهروندی و در مقیاسی کلان،هویت، به عنوان یکی از شاخص های توسعه اجتماعی،فرهنگی و در این قالب،توسعه شهری محسوب می گردد.اما مسئله این است که علیرغم تمام تلاش های صورت گرفته،هنوز، خلاهایی در این عرصه مشاهده می گردد. لذا این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی مبتنی بر تحلیل محتوای پهنانگر اسناد حاصل از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی با هدف کنکاشی در هویت و فرهنگ در شهرهای اسلامی آرمانی به تحقیق پرداخت.بر اساس یافته های تحقیق،جداول و نمودارهایی ارایه گردید؛که در این چارچوب راهکارهایی نیز پیشنهاد گردید.

فضاهای سبز شهری (پارکها) به عنوان بخشی مهمی از ساختارمحیط زیستی شهر می باشند که نقش بسیار مهمی را در دنیای امروزی شهرها دارند. در این بین توجه به شکل گیری، تنوع و تداوم در بهبود عملکرد آنها نقش اساسی در کاهش اضطراب های روزافزون شهروندان در شهرها دارد. مطالعه حاضر با روش توصیفی - تحلیلی در راستای ارزیابی میزان رضایت زنان در پارک های شهری با موردشناسی پارک دهکده طلایی شهر آمل به انجام رسیده است. در این راستا به صورت تصادفی ساده از نظرات 70 نفر از زنان در محدوده پارک دهکده طلایی با استفاده از روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه استفاده شده است. برای تحلیل داده های پژوهش از آزمون آماری T تک نمونه ای استفاده شده است. نتایج  پژوهش نشان می دهد که متغیرهایی چون وضعیت دسترسی به حمل و نقل عمومی (اتوبوس، تاکسی، ون و...) در اطراف پارک با میزان میانگین 75/3، اشراف پارک بر خیابان های اطراف از لحاظ طراحی با 5/3 و طراحی مبلمان پارک از لحاظ رعایت حریم شخصی با 38/3 از مهمترین متغیرهای مورد ارزیابی جامعه نمونه پژوهش برای دستیابی به امنیت در پارک دهکده طلایی عنوان شده است.

بارشد شتابان شهرنشینی از زمان وقوع انقلاب صنعتی در نیمه قرن هیجدهم،انواع مزاحمتها و آلودگی های ناشی از استقرار پاره ای از واحدهای تولیدی،صنعتی و خدماتی در داخل شهرها مطرح گردید. به گونه ای که امروزه بسیاری از برنامه ریزان و مسیولان مدیریت شهری آن را از معضلات جدی فراروی توسعه شهری تلقی می کنند. از این رو نظریه پردازان علوم برنامه ریزی و اقتصاد شهری تاکید ویژه ای بر حرکت هدفمند، در راستای استقرار و توسعه صنایع، در شهرها را دارند. امروزه ساماندهی شهری در مقابله با روند نابهنجار توسعه شهری،ضروری و اجتناب ناپذیر تلقی می شود.از این رو پژوهش حاضر باهدف ضرورت ساماندهی صنایع و کارگاه های مزاحم شهری تدوین شده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و در راستای دستیابی به اهداف و فرضیات مطرح در این پژوهش اطلاعات مورد نیاز از طریق منابع کتابخانه ای و میدانی از طریق تنظیم پرسشنامه گردآوری و به منظور آزمون فرضیات از روش های آماری آزمون کای اسکویر ناپارامتریک، آزمون مان- وایتنی، تحلیل همبستگی (اسپیرمن، کای اسکویر) با استفاده از نرم افزارspss به تحلیل و پردازش داده ها پرداخته شده است.یافته های پژوهش بیانگر این است که کارگاه ها و صنایع شهری در کاهش میزان رفاه و آسایش شهروندان و همچنین افزایش آلودگی های محیط شهری تاثیر گذار می باشد.

شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی پدیده ای است که در نتیجه ی جریان شهرنشینی شتابان دهه های اخیر و به دنبال مهاجرت لجام گسیخته ی روستایی در بیشتر کشورهای جهان، به ویژه کشورهای جهان سوم پدیدار گشته است. این پدیده به عنوان یک چالش عمده ی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و غیره، دامن گیر بسیاری از شهرهای کشورمان می باشد. شهر زنجان نیز همانند بسیاری از شهرهای کشور با پدیده ی اسکان غیررسمی مواجه است. محله ی اسلام آباد که بیشتر ساکنین آن را مهاجرین روستایی (7/83 درصد) تشکیل می دهد، یکی از سکونتگاه های غیررسمی شهر زنجان می باشد که در این پژوهش به عنوان مطالعه ی موردی مورد بررسی قرار گرفته است. هدف اصلی این پژوهش نیز شناخت شرایط و ویژگی های ساکنین و محله ی مورد مطالعه به منظور کاهش آسیب های کالبدی و اجتماعی می باشد. یافته های تحقیق نشان می دهد که علی رغم پایین بودن نرخ رشد جمعیت در این محله (4/1 درصد) نسبت به شهر زنجان (02/2 درصد)، تراکم جمعیت بالا بوده و در نتیجه به کاهش سطح سرانه ی مسکونی منجر شده است. همچنین نتایج حاصل از پژوهش حاکی از پایین بودن سطح استاندارد شاخص های اجتماعی و کالبدی، به خصوص شاخص مسکن در محله ی اسلام آباد نسبت به شهر زنجان می باشد.

رشد سریع جمعیت شهری در کشورهای در حال توسعه در سه دهه گذشته مشکلات متعددی از جمله ازدحام، آلودگی، بیکاری، کمبود مسکن، و خدمات شهری نامناسب را در بر داشته است. جمعیت شهری  ایران  هم که به سرعت در حال رشد است در چند شهر بزرگ متمرکز شده استشهرهای ایران نیز همگام با جریانات تاریخی ایران سیر پرفراز و نشیبی داشته اند.  این سیر تکاملی بازتابش تا اوایل قرن حاضر در کالبد شهرهای ایران قابل مشاهده بود. مساله رشد و گسترش شهرها، در کشور ایران شاید حادتر از بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه باشد. این پدیده در دوران پس از انقلاب اسلامی پیچیده گردیده است. این رشد به گونه ای صورت پذیرفته است که متناسب با توان تجهیز فضاهای شهری و گسترش زیر ساخت ها نیست و توزیع فضایی شهرها و توزیع جمعیت کشور به صورت یک برنامه جامع ملی و هدایت شده صورت نگرفته است. نظام شهری کشور ایران از گذشته تا به حال و در طول تاریخ، تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است. در چند دهه اخیر شهرها با سرعت زیادی گسترش یافته و به شهرهای بزرگ تبدیل شده اند. افزایش جمعیت شهری و توسعه شهرنشینی باعث ایجاد نابرابری های شهری و منطقه ای و عدم تعادل در نظام شبکه شهری  کشور شده است. که این عدم تعادل در سال های اخیر بیشتر شده است.طی این مدت شبکه شهری کشور به هم خورده و تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ و مراکز استانی از جمله استان خوزستان مهمترین ویژگی نظام شهری این دوره می باشد. بر این اساس این پژوهش با هدف مقایسه و تحلیل سلسله مراتب شهری استان خوزستان در دوره های قبل (1345 و 55) و بعد از انقلاب (65 و75) و دوره معاصر (85 و90) صورت گرفته است . روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده های جمعیتی و به کارگیری مدلهای کمی و الگوهای تمرکز شهری شامل، الگوی نخست شهری، روش حد اختلاف طبقه ای، مدل مرتبه - اندازه، و ضریب جینی است. نوع تحقیق کاربردی -توسعه ای و روش تحقیق ؛ اسنادی و توصیفی - تحلیلی میباشد. یافته های بدست آمده نشان میدهد که سلسله مراتب شهری و توزیع فضایی جمعیت در شهرهای استان خوزستان در سالهای قبل از انقلاب از نظم بیشتری برخوردار بوده است. و بعد از انقلاب و بدنبال آن بعد از جنگ تحمیلی از تعادل خارج شده و به سمت الگوی نخست شهری گرایش پیدا کرده است. در دوره معاصر هم همچنان شهر اهواز تسلط خود را بر سایر شهرها حفظ کرده است.